Stemlokalen dienden ruim genoeg te zijn om 1,5 meter afstand te houden, er werden hygiënemaatregelen getroffen om de gezondheid van kiezers en stembureauleden te beschermen en op maandag 15 en 16 maart openden in alle gemeenten alvast een aantal stembureaus, zodat risicogroepen in alle rust konden stemmen. Zeventigplussers konden bij deze verkiezing hun stem ook per brief uitbrengen. Dat alles met maar één doel: kiezers in coronatijd (veilig) hun stem uit te laten brengen.  

Onzekerheid
Dat veiligheid voorop stond, viel ook Segment trainer Rien Luijkx op. Als hoofd Burgerzaken was Rien jarenlang nauw betrokken bij de organisatie van verkiezingen binnen zijn gemeente. In het najaar van 2020 gaf hij wekelijks de Basiscursus De kieswet en organisatie van verkiezingen. Maar er waren veel vragen rondom het stemproces. Rien: ‘Medewerkers waren nerveus. Er was veel onzekerheid over de veranderingen die op komst waren’. Ook Melle Bakker, voormalig secretaris-directeur van de Kiesraad, merkte dit op tijdens zijn Actualiteitencolleges wet- en regelgeving verkiezingen. Bakker vertelt: ‘De spoedwetten die werden aangenomen hadden een enorm effect op de gemeentelijke voorbereiding. Veel zaken waren nieuw voor gemeentes, zoals het early voting en het briefstemmen. Nederland is normaliter een land dat uitgebreid experimenteert met nieuwe methodes en middelen voordat er iets wordt doorgevoerd. Daar was nu geen tijd voor. Veel regels werden ook op het laatste moment doorgevoerd, de laatste spoedwet werd zelfs op 1 februari aangenomen! Amper 6 weken voor de verkiezingen!’.

Vroege voorbereiding
Segment trainer Jelly Frankes was samen met een aantal collega’s verantwoordelijk voor de organisatie van de verkiezing binnen haar gemeente en beaamt dat het een grotere klus was dan normaal. Jelly vertelt: ‘We zijn dit keer erg vroeg begonnen met de organisatie. Normaal gesproken starten we in december, nu zijn we al in oktober begonnen. Een aantal zaken waren al wel snel duidelijk. Stemlokalen moesten bijvoorbeeld een aparte in- en uitgang hebben; veel van onze gebruikelijke locaties hadden dat niet. Ook scholen en verzorgingstehuizen, normaal gesproken prima stemlokalen, lieten deze verkiezingen aan zich voorbij gaan. We moesten dus op zoek naar nieuwe locaties. Hier zijn we vroeg mee gestart’.

Training voor stembureauleden
Naast de zoektocht naar geschikte stemlokalen, was er ook de zorg over een mogelijk tekort aan stembureauleden. Niet alleen moesten er dit jaar meerdere stembureauleden per stemlokaal aanwezig zijn, maar stemlokalen moesten ook meerdaags open zijn en veel vaste stembureauleden sloegen dit jaar liever een keer over in verband met de gezondheidsrisico’s. Jelly: ‘Onze gemeente heeft veel focus gelegd op een goede instructie van de stembureauleden. Ook de stembureauleden die al jaren meedraaien; er waren ineens veel meer maatregelen waar rekening mee moest worden gehouden. De goede instructies hebben onze verkiezingen soepel doen verlopen’. Melle Bakker vult aan: ‘Met Segment hebben we aan een Online leerplatform voor stembureauleden gewerkt. Wat opviel was het enorme verschil tussen gemeentes in de eisen die zij stelden aan hun stembureauleden. De ene gemeente verplichtte het behalen van een toets, de andere gemeente wilde dit absoluut niet.’ Met als onvermijdelijk resultaat dat niet alle stembureauleden even goed zijn opgeleid. Een toets voor stembureauleden zou volgens Melle binnen iedere gemeente een wettelijke verplichting moeten zijn. ‘Nu is het allemaal nog te verblijvend. We moeten ons realiseren dat het werk van de stembureauleden de basis vormt van de uiteindelijke verkiezingsuitslag. Daar mag en moet je als wetgever strengere eisen aan stellen.’

Nieuwe manier van organiseren
Rien Luijkx merkte een verschuiving in de manier van organiseren. ‘Eerder werden de verkiezingen geleid door één projectleider. Die was van alle wet- en regelgeving op de hoogte, coördineerde alles en deed dit vaak jaren achter elkaar. Nu zag ik dat er vaak twee, drie of soms zelfs vier medewerkers van dezelfde gemeente in mijn training zaten. Er werden projectteams opgezet’. Een positieve ontwikkeling, vindt Rien. ‘Het organiseren van verkiezingen is altijd al een complexe aangelegenheid geweest, met of zonder Coronamaatregelen. Daarom is het hebben van een projectteam ook zoveel sterker. De kennis ligt bij meerdere mensen, de taken kunnen worden verdeeld en het maakt meerdere mensen verantwoordelijk.’

Ook de discussie tijdens de trainingen verschoof naarmate de verkiezingen dichterbij kwamen. Rien: ‘Mijn training ging altijd over wet- en regelgeving en hoe die in de praktijk te brengen. Nu gingen de discussies over looproutes, het al dan niet mogen meenemen van het befaamde rode potlood en het inslaan van handgel’. Melle vult aan: ‘Er werden ontzettend veel nieuwsbrieven rondgestuurd door het ministerie van BZK. De ene na de andere factsheet werd ontwikkeld, de laatste werd zelfs een week voor de verkiezingen nog verstuurd. Er moesten afgiftepunten ingericht worden, kuchschermen, mondkapjes en handschoenen geregeld worden, stempluspassen gedrukt worden en de gezondheidscheck voor de stembureauleden moest geregeld worden. Ontzettend veel nieuwe dingen’. En ook de relatief simpele taken werden door corona meer werk. Jelly: ‘Neem bijvoorbeeld de lunch voor medewerkers en stembureauleden. Eerder regelden we een lopend buffet. Dat kon nu natuurlijk niet. Alle lunches moesten worden bereid, ingepakt en worden afgeleverd.’

Kiezers
Het verkiezingsproces was niet alleen voor gemeentes complexer dan normaal. Ook voor de kiezers was het even wennen. ‘Neem nou het briefstemmen’ vertelt Jelly. ‘De instructie met stappenplan zat in de enveloppe maar toch ging er veel niet goed’. Melle Bakker: ‘Nadat er al briefstemmen waren uitgebracht, werden de spelregels door het ministerie van Binnenlandse Zaken nog aangepast. Ongelukkig natuurlijk. Veel problemen hadden kunnen worden voorkomen door te kiezen voor een grotere retourenveloppe.’ Ook het early voting verliep niet overal even soepel. Zo stonden er kiezers voor dichte stembureaus op 15 en 16 maart. ‘De reacties van de kiezers waren ook niet altijd mis‘, geeft Jelly aan. ‘We hebben mensen gehad die woedend aan de telefoon hun stempassen hebben verscheurd. Alhoewel het vervelend is, hebben we ons als verkiezingsteam daar niet te veel door laten leiden. We hadden gelukkig echt een droomteam! Iedereen zat hoog in de energie en gingen oplossingsgericht te werk.’

Complimenten
Complimenten zijn er ook, namens Melle. ‘Ik heb ontzettend veel respect voor alle gemeentes in Nederland. Ze hebben dit project zo goed opgepakt. Er zijn vele overuren gemaakt door ontzettend veel mensen om het allemaal goed te regelen. Dat verdient een dikke pluim!’ En Jelly geeft aan dat er ook veel geleerd is. ‘En er waren ook andere positieve ontwikkelingen: bij voorgaande verkiezingen snackten we veel ongezond eten gedurende de dag. Nu was vrijwel al het eten bereid, verpakt en gezond. Toen we om 3 uur ’s nachts nog bezig waren, was iedereen nog scherp en energiek!’

Een goede voorbereiding is het halve werk. De eerste opleidingsvragen op het gebied van verkiezingen komen alweer bij ons binnen. Ook benieuwd wat wij voor jou kunnen betekenen? Bel met 033 - 434 50 80 of mail naar segment@segment.nl.